Podnoszenie kwalifikacji żołnierzy zawodowych niewątpliwie wpływa na zwiększanie profesjonalizmu sił zbrojnych zasilając szeregi armii specjalistami z różnych dziedzin. Mając to na uwadze obecnie obowiązujące przepisy przewidują możliwość pobierania przez żołnierza nauki podczas pełnienia służby. Zasadniczo sytuacja taka może mieć jednak miejsce tylko wtedy, gdy pobieranie nauki nie koliduje z wykonywaniem przez żołnierza zadań służbowych. O fakcie pobierania nauki musi ponadto zostać poinformowany dowódca jednostki.
Jeżeli poziom i kierunek nauki są zbieżne z wymaganiami kwalifikacyjnymi na zajmowanym lub na planowanym do wyznaczenia stanowisku służbowym, żołnierz może ubiegać się udzielenie pomocy w związku z pobieraniem nauki, która może przybrać różną formę (m.in. zwrotu czesnego za naukę, zwrotu należności z tytułu kosztów przejazdu na obszarze kraju).
Żołnierz zawodowy może również zostać skierowany na studia lub naukę albo staż, kurs lub specjalizację lub inne formy szkolenia i doskonalenia zawodowego w kraju lub za granicą na koszt wojska.
W obu przedstawionych przypadkach z żołnierzem zawodowym zawierana jest umowa cywilnoprawna, która określa min. warunki zwrotu poniesionych z tego tytułu kosztów. Żołnierz zawodowy ma obowiązek zwrotu kosztów pomocy w przypadku przerwania nauki lub zwolnienia z zawodowej służby wojskowej z przyczyn określonych w art. 226 ustawy o obronie Ojczyzny (stosownie do art. 105 ust. 6 ustawy o obronie Ojczyzny), m.in. takich jak:
- odmowa przyjęcia skierowania do wojskowej komisji lekarskiej lub nieusprawiedliwione niezgłoszenie się do tej komisji w określonym terminie i miejscu, albo niepoddanie się badaniom, do których żołnierz został zobowiązany przez komisję lekarską,
- otrzymanie niedostatecznej ogólnej oceny w opinii służbowej,
- odmowa pełnienia służby na równorzędnym lub wyższym stanowisku służbowym,
- upływ terminu wypowiedzenia stosunku służbowego zawodowej służby wojskowej dokonanego przez żołnierza zawodowego,
- utrata stopnia wojskowego albo degradacji,
- skazania prawomocnym wyrokiem na karę ograniczenia wolności, pozbawienia wolności lub karę aresztu wojskowego,
- nieobecności w służbie jednorazowo przez okres 3 dni roboczych, która nie została usprawiedliwiona,
- odmowy wydania lub cofnięcia żołnierzowi wymaganego poświadczenia bezpieczeństwa,
- skreślenia żołnierza zawodowego w trakcie kształcenia, o którym mowa w art. 95 ust. 4 ustawy o obronie Ojczyzny, z listy kształconych z uwagi na niespełnienie wymogów określonych w regulaminie nauki lub studiów,
- zachowania naruszającego godność lub honor żołnierza lub nielicującego z powagą służby oraz godzącego w dobre imię lub interes Sił Zbrojnych.
Szczegółowa regulacja dotycząca zwrotu kosztów związanych z pobieraniem nauki przez żołnierza zawodowego została określona w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 maja 2023 r. w sprawie nauki żołnierzy zawodowych. Wysokość kosztów ustalana w odniesieniu do żołnierza zawodowego pobierającego naukę obejmuje przypadające na jednego żołnierza zawodowego koszty zakwaterowania, umundurowania, wyżywienia i inne świadczenia związane z nauką. Przy wyliczaniu kosztów bierze się pod uwagę średnią wartość świadczeń należnych żołnierzowi zawodowemu, które zostaną mu wydane w naturze lub wypłacone w postaci ekwiwalentu.
Po otrzymaniu wezwania do zapłaty żołnierz powinien w terminie 14 dni dokonać zwrotu kosztów, których kwota została określona w wezwaniu. Zwrot kosztów pomocy następuje w terminie określonym w umowie, przy czym termin ten nie może być dłuższy niż 3 lata od zakończenia nauki. Na wniosek żołnierza zawodowego, w drodze umowy zawartej między żołnierzem zawodowym a dowódcą, termin zwrotu kosztów może zostać odroczony na łączny okres nie dłuższy niż 12 miesięcy lub kwota podlegająca zwrotowi może zostać rozłożona na raty w liczbie nie większej niż 24.