Zdolność do pełnienia zawodowej służby wojskowej określana jest na dwóch płaszczyznach – psychicznej oraz fizycznej. Określenie zdolności kandydata ma miejsce w drodze kwalifikacji wojskowej.
Zdolność fizyczna i psychiczną do pełnienia zawodowej służby wojskowej ustala właściwa, miejscowo lub rzeczowo, wojskowa komisja lekarska. Żołnierz zawodowy kierowany jest do komisji na jego wniosek lub, w określonych przypadkach, z urzędu. Przypadki o których mowa to sytuacje, w których:
- żołnierze zawodowi nie wykonują zadań służbowych z powodu choroby trwającej nieprzerwanie przez co najmniej trzy miesiące (z wyłączeniem kobiet w ciąży);
- w stanie zdrowia żołnierzy nastąpiło pogorszenie skutkujące uniemożliwieniem lub utrudnieniem wykonywania zadań służbowych;
- żołnierz zawodowy uległ wypadkowi pozostającym w związku z pełnieniem zawodowej służby wojskowej lub u których stwierdzona została choroba powstała w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej;
- konieczne jest przeprowadzenie okresowych lub okolicznościowych badań lekarskich jeżeli żołnierz został zaliczony do określonej grupy osobowej;
- badania będą przeprowadzane w związku ze skierowanie lub wyznaczeniem do pełnienia zawodowej służby wojskowej poza granicami państwa oraz po powrocie do kraju z wyjątkiem kierowani lub wyznaczania żołnierzy do pełnienia zawodowej służby wojskowej poza granicami państwa z przeznaczeniem realizacji zadań na terenie kontynentu europejskiego oraz Państw- Stron NATO spoza tego kontynentu;
- orzeczenie wojskowej komisji lekarskiej jest niezbędne w postępowaniu karnym lub w sprawach o wykroczenia.
Ponadto, żołnierz zawodowy może zostać skierowany do wojskowej komisji lekarskiej z urzędu, w przypadkach uzasadnionych potrzebami Sił Zbrojnych. Skierowanie może zostać wystawione przez dowódcę jednostki wojskowej albo sąd, prokuratora, komendanta jednostki organizacyjnej Żandarmerii Wojskowej oraz inny organ przed którym toczy się postępowanie w sprawach o przestępstwo lub wykroczenie. W każdym przypadku do wystawienia skierowania uprawniony jest Minister Obrony Narodowej.
Po przeprowadzeniu wymaganych badań albo gdy zgromadzona dokumentacja jest niewystarczająca do wydania stosownej decyzji, za zgodą żołnierza po obserwacji w podmiocie leczniczym wojskowa – komisja lekarska wydaje orzeczenie, od którego przysługuje odwołanie do wojskowej komisji lekarskiej wyższego stopnia, procedującej w składzie trzech lekarzy. W orzeczeniu określona zostaje jedna z kategorii zdolności fizycznej lub psychicznej. Wyróżnia się:
- kategorię Z, tj. zdolny do służby wojskowej
- kategorię Z/O, tj. zdolny do służby wojskowej z ograniczeniami
- kategorię N, tj. trwale lub czasowo niezdolny do zawodowej służby wojskowej oraz niezdolny do służby w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego.
Warto także podkreślić, że poddanie się badaniom zleconym przez wojskową komisję lekarską stanowi obowiązek żołnierza zawodowego.
- Akt prawny zawiera delegację ustawową, do określenia w drodze rozporządzenia:
- wykazu chorób i ułomności uwzględnianych przy orzekaniu o zdolności do służby wojskowej, do służby poza granicami w kraju, do pełnienia służby w rodzajach wojsk i służb oraz na stanowiskach służbowych i funkcjach wojskowych, a także przy orzekaniu o ograniczonej zdolności do pełnienia zawodowej służby wojskowej;
- zakresu badań wykonywanych w ramach orzekania o zdolności do poszczególnych rodzajów służby wojskowej;
- warunków orzekania o zdolności do służby wojskowej przez wojskowe komisje lekarskie;
- szczegółowych warunków orzekania o zdolności do służby wojskowej poza granicami państwa;
- trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich
- sposobu ustalania związku chorób oraz śmierci ze służbą wojskową oraz orzekania o potrzebie udzielenia żołnierzowi urlopu zdrowotnego.
Rozporządzenie w tym przedmiocie zostało wydane przez Ministra Obrony Narodowej, po porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, w dniu 7 czerwca 2022 r.
Stan prawny na lipiec 2022 r.