Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny dzieli się na część ogólną oraz szczególną, której zastosowaniem objęte są konkretnie wymienione podmioty. Dyspozycja art. 317 k.k. jasno wskazuje, na stosowanie przepisów części ogólnej ustawy do żołnierzy, w sytuacji gdy część wojskowa nie zawiera przepisów odmiennych. Część ta jest tzw. częścią szczególną.
Wspomniana szczególność charakteryzuje się skonkretyzowaniem adresatów ze względu na ciążące na nich powinności i pełnioną służbę. Skierowane są więc nie do ogółu adresatów, lecz tylko do żołnierzy (Buchała, Prawo, s. 27).
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na definicje pracownika wojska, o której wspomina ustawodawca. Art. 317 § 2 stanowi, że przepisy art. 356-363 oraz, w wypadku popełnienia określonego w nich przestępstwa, przepisy ogólne dotyczące żołnierzy stosuje się odpowiednio także do pracowników wojska.
Wbrew powszechnemu przekonaniu pracownikiem wojska jest nie tylko żołnierz zawodowy, ale i każda osoba cywilna zatrudniona w wojsku jak np. kierowca czy strażnik (P. Kozłowska-Kalisz [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2021, art. 317.).
Z zastrzeżeniem art. 317 § 2 k.k., kary i środki karne przewidziane przepisami rozdziału XXXVIII Kodeksu karnego mogą być stosowane wyłącznie wobec żołnierzy, czyli osób, które pełnią czynną służbę wojskową (art. 115 § 17 k.k.) w chwili orzekania.
Konsekwencje, związane z orzeczeniem winy w procesie karnym wobec żołnierza zawodowego, związane są nie tylko z możliwością zastosowania środków karnych przewidzianych w art. 39 kodeksu karnego (takie jak obowiązek naprawienia szkody czy przepadek). Sąd może również zdecydować o wymierzeniu środków karnych, które zostały przewidziane dla żołnierzy, w części szczególnej kodeksu karnego. Są nimi wydalenie ze służby wojskowej oraz degradacja.
Wydalenie z zawodowej służby wojskowej (art. 326 k.k.) obejmuje bezzwłoczne usunięcie ze służby oraz utratę odznak i zaszczytnych wyróżnień nadanych przez właściwego dowódcę. Sąd może wydać takie orzeczenie, jeżeli sprawca przy popełnieniu przestępstwa umyślnego rażąco nadużył swoich uprawnień albo okazał, że dalsze pełnienie tej służby zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
Degradacja (art. 327) obejmuje utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego. Sąd może orzec degradację w razie skazania za przestępstwo umyślne, jeżeli rodzaj czynu, sposób i okoliczności jego popełnienia pozwalają przyjąć, że sprawca utracił właściwości wymagane do posiadania stopnia wojskowego, a zwłaszcza w wypadku działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Orzeczenie takie może zapaść wyłącznie w stosunku do osoby, która w chwili popełnienia czynu zabronionego była żołnierzem, chociażby przestała nim być w chwili orzekania.
Jak widać konsekwencje wymierzenia środków karnych są bardziej dotkliwe dla osób pozostających w służbie wojskowej. Ustawodawca zdecydował się na zaostrzenie odpowiedzialności poprzez wprowadzenie degradacji a nawet wydalenia ze służby wojskowej, ze względu na szczególny charakter podmiotu. Same przymioty sprawcy nie powinny być uwzględniane podczas orzekania kary. Takie zdanie wyraził Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 17 października 2006 r. (sygn. Akt 28/06): „Okoliczność w postaci 'wzorowej służby żołnierskiej’ nie jest przesłanką wystarczającą do stwierdzenia, że brak jest podstaw do orzeczenia degradacji. Dla oceny celowości orzeczenia tego środka decydujące znaczenie ma rodzaj czynu, sposób i okoliczności jego popełnienia wskazujące, że utracił on kwalifikacje potrzebne dla posiadania stopnia oficerskiego”.