Wojsko, którego działanie opiera się przede wszystkim na skuteczności nie mogłoby osiągać tego celu bez polegania na sprawności swoich żołnierzy. Służba jest niewątpliwie obciążającym zajęciem, podczas którego ciało i psychika człowieka narażone są na intensywną eksploatację. Żołnierze mają ponadto styczność z bronią, materiałami niebezpiecznymi oraz informacjami niejawnymi i chronionymi. Zdolność fizyczna i psychiczna w tym zakresie stanowi warunek, który musi spełniać osoba powołana, ubiegająca się o powołanie do pełnienia służby, jak również zajmująca określone stanowisko służbowe. Stan zdrowia danej osoby jest więc niewątpliwie jednym z kluczowych elementów pod kątem oceny przydatności do służby i w związku z tym podlega ocenie.
Zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia zawodowej służby wojskowej ustala wojskowa komisja lekarska. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań wydawane są następnie orzeczenia: lekarskie i psychologiczne. Okazuje się jednak, że mają one odmienny charakter prawny, co jest szczególnie istotne w sytuacji, w której nie zgadzamy się z uzyskanym rozstrzygnięciem.
Na podstawie przeprowadzonych badań wojskowa komisja lekarska wydaje orzeczenie lekarskie, które zgodnie z art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny jest decyzją administracyjną. W związku z tym w sytuacji, w której nie zgadzamy się z treścią orzeczenia, oprócz możliwości odwołania się od niego do wojskowej komisji lekarskiej będącej organem wyższego stopnia, możemy następnie zaskarżyć wydane, a niesatysfakcjonujące nas rozstrzygnięcie do sądu administracyjnego celem jego weryfikacji.
Sytuacja przedstawia się jednak odmiennie w przypadku orzeczenia psychologicznego stwierdzającego istnienie lub brak przeciwwskazań do pełnienia służby. Testy będące podstawą badania pozwalają ocenić osobę pod kątem sprawności intelektualnej, cech osobowości, sprawności psychomotorycznej oraz poziomu dojrzałości społecznej i emocjonalnej, które to rzutują na umiejętność logicznego myślenia, wyciągania wniosków, podejmowania decyzji, koncentrację czy odporność na stres i umiejętność podejmowania decyzji w sytuacjach zagrożenia. Na ich podstawie to psycholog uprawniony do przeprowadzania badań psychologicznych (a nie wojskowa komisja lekarska) wydaje orzeczenie. Z uwagi na to, że załatwienie sprawy w formie decyzji musi wynikać z przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę do prowadzenia postępowania przez właściwy organ (Wyrok NSA z 7.12.2011 r., I OSK 30/11, LEX nr 1149370), a ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny milczy w tym przedmiocie, nie możemy traktować orzeczenia psychologicznego jako decyzji rozumieniu ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, a w związku z tym korzystać z szeregu regulacji osadzonych w przepisach prawa, które się do niej odnoszą.
Od tak wydanego orzeczenia została przewidziana procedura odwoławcza określona w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 maja 2022 r. w sprawie badań psychologicznych osób powołanych do czynnej służby wojskowej. Z uwagi na to, że funkcjonujące w przeszłości Centralne Wojskowe Pracownie Psychologiczne zostały zlikwidowane, a psycholodzy zatrudnieni są obecnie w Centralnym Wojskowym Centrum Rekrutacji, odwołanie kieruje się do Szefa Centralnego Wojskowego Centrum Rekrutacji, który po przeprowadzeniu badania w trybie odwoławczym wydaje orzeczenie psychologiczne. Takie orzeczenie jest już jednak ostateczne i zgodnie z obowiązującymi przepisami nie podlega kontroli sądowo-administracyjnej.