Sądownictwo wojskowe

Zgodnie z art. 175 Konstytucji RP sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości obok sądów powszechnych i administracyjnych.

Sądy wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości przede wszystkim w sprawach karnych.

W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych orzekają stosownie do zakresu właściwości:

1. wojskowy sąd garnizonowy;
2. wojskowy sąd okręgowy;
3. Sąd Najwyższy.

Właściwość sądu garnizonowego

Wojskowy sąd garnizonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu.W wypadkach wskazanych w ustawie wojskowy sąd garnizonowy rozpoznaje również w zakresie swej właściwości środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym.Wojskowy sąd garnizonowy ma poza tym uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądowi rejonowemu

Właściwość wojskowego sądu okręgowego

Wojskowy sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa:

1. popełnione przez żołnierzy posiadających stopień majora i wyższy;
2. podlegające w postępowaniu przed sądami powszechnymi właściwości sądu okręgowego oraz określone w art. 339 § 3 i art. 345 § 3 i 4 Kodeksu karnego;
3. popełnione przez żołnierzy i członków personelu cywilnego,
4. inne na podstawie przepisów szczególnych.

W postępowaniu przygotowawczym, w przedmiocie tymczasowego aresztowania w stosunku do żołnierzy, stopień majora i wyższy a także do żołnierzy sił zbrojnych państw obcych i członków ich personelu cywilnego orzeka jednoosobowo wojskowy sąd okręgowy. Wojskowy sąd okręgowy rozpoznaje także środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w wojskowym sądzie garnizonowym oraz w wypadkach wskazanych w ustawie i od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym.Wojskowy sąd okręgowy rozpoznaje ponadto sprawy przewidziane dla sądu wyższego rzędu nad wojskowym sądem garnizonowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę.Wojskowy sąd okręgowy ma poza tym uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądowi okręgowemu.

Właściwość Sądu Najwyższego w zakresie sądownictwa wojskowego

Sąd Najwyższy rozpoznaje:

1. środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w wojskowym sądzie okręgowym;
2. kasacje;
3. sprawy przewidziane w niniejszym kodeksie dla sądu wyższego rzędu nad wojskowym sądem okręgowym;
4. inne sprawy przekazane przez ustawę Sądowi Najwyższemu.

Sprawy w sądach wojskowych

Orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy:

1. żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie, o przestępstwa:
   1. określone w rozdziałach XXXIX-XLIV Kodeksu karnego,
   2. popełnione przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi,
   3. popełnione podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, w obrębie obiektu wojskowego lub wyznaczonego miejsca przebywania, na szkodę wojska lub z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej,
   4. popełnione za granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa, w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 1510);
2. pracowników wojska o przestępstwa:
   1. określone w art. 356-363 Kodeksu karnego w związku z art. 317 § 2 tego kodeksu,
   2. popełnione za granicą, podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa, w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa;
3. żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz członków ich personelu cywilnego, o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Sprawy o wyżej wymienione przestępstwa nie przestają podlegać orzecznictwu sądów wojskowych mimo zwolnienia żołnierza z czynnej służby wojskowej lub ustania zatrudnienia pracownika w wojsku.

Sędziowie sądów wojskowych

Sędziowie sądów wojskowych w zakresie orzekania są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Sędzią sądu wojskowego może być oficer pełniący zawodową służbę stałą.

Ławnicy

Ławnikiem w sądzie wojskowym może być tylko żołnierz w czynnej służbie wojskowej, a w przypadkach określonych w ustawie - również ławnik sądu powszechnego. Ławnikiem nie może być żołnierz mający niższy stopień wojskowy niż oskarżony pełniący czynną służbę wojskową. Ograniczenia tego nie stosuje się, jeżeli ławnik ma stopień generała brygady lub kontradmirała.

Asystenci

W sądach wojskowych mogą być zatrudniani asystenci sędziów.

Obrońcy

Udział obrońcy w rozprawie głównej przeciwko żołnierzowi odbywającemu zasadniczą służbę wojskową albo pełniącemu służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego jest obowiązkowy przed wszystkimi sądami wojskowymi.Udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy przed wszystkimi sądami wojskowymi w sprawie przeciwko żołnierzowi oskarżonemu o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem przez niego obowiązków służbowych poza granicami państwa.

Lista wojskowych sądów okręgowych:

1. Wojskowy Sąd Okręgowy w Poznaniu - dla województw objętych właściwością wojskowych sądów garnizonowych w Gdyni, Poznaniu, Szczecinie i Wrocławiu;
2. Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie - dla województw objętych właściwością wojskowych sądów garnizonowych w Lublinie, Olsztynie i Warszawie.

Lista wojskowych sądów garnizonowych:

1. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Gdyni - dla województwa pomorskiego;
2. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Lublinie - dla województw: lubelskiego, małopolskiego i podkarpackiego;
3. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Olsztynie - dla województw: podlaskiego i warmińsko-mazurskiego;
4. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Poznaniu - dla województw: kujawsko-pomorskiego, lubuskiego i wielkopolskiego;
5. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Szczecinie - dla województwa zachodniopomorskiego;
6. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie - dla województw: łódzkiego, mazowieckiego i świętokrzyskiego;
7. Wojskowy Sąd Garnizonowy we Wrocławiu - dla województw: dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego.